Bezpieczna praca w laboratorium mikrobiologicznym

Prace laboratoryjne, podczas których dochodzi do kontaktu ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, stanowią potencjalne zagrożenie dla pracowników i środowiska. Bezpieczna praca w laboratorium mikrobiologicznym opiera się na połączeniu takich elementów, jak: prawidłowo przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego, odpowiednio zaplanowane pomieszczenia (wyposażone w prawidłowo funkcjonujące aparaturę i sprzęt), adekwatne kwalifikacje personelu, właściwie dobrane i użytkowane środki ochrony indywidualnej oraz przestrzeganie zasad bezpiecznej pracy z mikroorganizmami, będącymi potencjalnym źródłem zakażenia. Słowa kluczowe: szkodliwe czynniki biologiczne, laboratoria, bezpieczeństwo, ocena ryzyka

Wstęp

Narażenie na szkodliwe czynniki biologiczne (SCB) w środowisku pracy dotyczy ponad 150 grup zawodowych należących do 22 kategorii gałęzi gospodarki narodowej [1]. Do najbardziej narażonych należą pracownicy zatrudnieni w placówkach służby zdrowia, rolnictwie i leśnictwie, służbie weterynaryjnej, zakładach gospodarki odpadami, oczyszczalniach ścieków, przemyśle rolno-spożywczym, laboratoriach klinicznych i diagnostycznych oraz w przemyśle biotechnologicznym.

Pracownicy laboratoriów mikrobiologicznych – zarówno tych medycznych, jak i przemysłowych (np. laboratoriów działów kontroli jakości w przemyśle farmaceutycznym) czy środowiskowych bądź laboratoriów w placówkach naukowych – są narażeni na kontakt z szerokim spektrum czynników biologicznych. W laboratorium ograniczenie ryzyka związanego z pracą z czynnikami biologicznymi polega na zapobieganiu wystąpieniu zakażenia. Należy także zapewnić stałą ochronę pracownika i środowiska przed narażeniem na kontakt z czynnikami zakaźnymi obecnymi w badanych materiałach.

Zapewnienie bezpieczeństwa pracy w laboratorium wymaga:

• właściwego zaplanowania pomieszczeń i wyposażenia ich w prawidłowo funkcjonujące aparaturę i sprzęt;
• zatrudnienia personelu o odpowiednich kwalifikacjach i świadomego istnienia potencjalnych zagrożeń;
• prawidłowego użytkowania środków ochrony indywidualnej (ŚOI), takich jak: fartuch, rękawiczki, okulary ochronne, sprzęt ochrony układu oddechowego;
• przestrzegania zasad bezpiecznej pracy z mikroorganizmami będącymi potencjalnym źródłem zakażenia. Celem artykułu jest zapoznanie czytelnika z zagadnieniem organizacji pracy w laboratoriach mikrobiologicznych oraz zasadami bezpieczeństwa pracy w tego rodzaju placówkach.

Rodzaje laboratoriów mikrobiologicznych

Praca w laboratorium mikrobiologicznym polega na pobraniu materiału, wyizolowaniu i identyfi kacji drobnoustrojów lub wykluczeniu ich obecności w badanej próbce. Materiałami do badań, w zależności od rodzaju laboratorium mikrobiologicznego, mogą być: próbka diagnostyczna pochodząca od pacjenta (np. krew, ślina, kał, wymaz z gardła), surowce do wytwarzania (np. celuloza), półprodukty (np. gliceryna), gotowe produkty lecznicze (np. czopki, tabletki, płyny iniekcyjne), kosmetyki (np. kremy, szampony), środki spożywcze (np. mięso, masło) oraz próbki środowiskowe (np. gleba, woda, powietrze).

Ze względu na rodzaj wykonywanych badań laboratoria można podzielić na następujące grupy:

• laboratoria diagnostyczne (np. szpitalne), które przeprowadzają głównie testy na próbkach klinicznych (np. z moczu, krwi czy kału); można je dodatkowo podzielić na wirusologiczne, bakteriologiczne lub mikologiczne;
• laboratoria naukowe, badawcze, uniwersyteckie, które koncentrują się na badaniach naukowych i analizują szeroki zakres próbek – od środowiskowych po kliniczne;
• laboratoria przemysłowe (np. jakościowe), gdzie produkty i materiały są testowane pod kątem zgodności ze specyfikacjami i braku zanieczyszczeń mikrobiologicznych; laboratoria te stanowią istotny element w produkcji i łańcuchu dostaw.

_____________________________

[1] GÓRNY R.L. Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i propozycje wartości dopuszczalnych. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. 2004, 3(41): 17-39.