Podstawowe standardy bezpiecznej pracy w laboratorium

Laboratorium mikrobiologiczne to wyjątkowe środowisko, które wymaga hermetyzacji pomieszczeń w celu zapewnienia właściwej ochrony osobom pracującym z SCB. Głównym problemem w laboratorium mikrobiologicznym jest zatem bezpieczeństwo osób w nim zatrudnionych. W literaturze przedmiotu są opisane liczne przypadki zakażeń pracowników laboratoriów. W raportach z przełomu XIX i XX w. są doniesienia o przypadkach zakażenia pracowników tyfusem, cholerą, brucelozą i tężcem [2]. Badania Skinhoj [3] wskazują, że wśród personelu laboratoryjnego występuje m.in. wyższy wskaźnik zachorowalności na gruźlicę niż u populacji generalnej.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom laboratoriów i środowisku oraz zagwarantowania niezawodności i odtwarzalności każdej operacji wykonywanej w laboratorium niezbędne są: dobre praktyki i techniki laboratoryjne – tzw. Dobra Praktyka Laboratoryjna (ang. good laboratory practices – GLP), odpowiedni projekt obiektu i wyposażenie pomieszczeń oraz właściwa organizacja pracy [4].

Celem stosowania zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej jest promowanie jakości i wiarygodności uzyskiwanych wyników badań, od ich zaplanowania po właściwe przechowywanie danych źródłowych i sprawozdań, aby możliwe było prześledzenie toku badania lub jego całkowite odtworzenie.

Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej po raz pierwszy zostały opracowane w 1978 r. przez Grupę Ekspertów ds. Dobrej Praktyki Laboratoryjnej, powołaną w ramach Specjalnego Programu Kontroli Substancji Chemicznych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), i znalazły odzwierciedlenie w polskim systemie prawnym. W Polsce obowiązuje bowiem rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 sierpnia 2021 r. w sprawie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej i wykonywania badań zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Dz.U. poz. 1422) [5], które określa również sposoby dokonywania kontroli.

Zasady organizacji pracy w laboratorium mikrobiologicznym są następujące:

• Dostęp do pomieszczeń laboratoryjnych musi być ograniczony do upoważnionych pracowników. Wszystkie miejsca do przechowywania próbek (lodówki, zamrażarki, szafy) powinny być wyposażone w odpowiednie zamki, uniemożliwiające dostęp osobom nieupoważnionym.
• Pomieszczenia laboratoryjne powinny być wyposażone w umywalki (najlepiej bezdotykowe) oraz dozowniki mydła i preparatów dezynfekcyjnych (dozowniki łokciowe lub automatyczne). Niewłaściwa higiena rąk i powierzchni (w tym użycie zanieczyszczonej aparatury) jest przyczyną wielu niekorzystnych efektów zdrowotnych. Należy pamiętać, że przed dezynfekcją skóra rąk musi być sucha. Preparat antyseptyczny należy wcierać w dłonie przez ok. 20-30 sekund, aż do jego wyschnięcia [6].
• W pomieszczeniach laboratoryjnych obowiązuje całkowity zakaz spożywania i przechowywania posiłków i napojów.
• W laboratoriach mikrobiologicznych należy stosować pipetory lub pipety automatyczne (rys. 1).
• Wszystkie zanieczyszczone analizowanym materiałem jednorazowe przedmioty o ostrych krawędziach (igły, skalpele, rurki kapilarne, strzykawki) należy zbierać do pojemników jednorazowego użycia o sztywnej konstrukcji, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie lub przecięcie, i utylizować jako odpady medyczne [7].
• Wszelkie materiały wielokrotnego użycia, skażone materiałem biologicznym, należy gromadzić selektywnie w odpowiednio oznakowanych pojemnikach i sterylizować w autoklawie.
• Wszelkie prace z materiałem zakaźnym należy wykonywać tak, aby minimalizować ryzyko powstawania aerozoli i rozprysków.
• Wyposażenie laboratoriów (blaty, krzesła, podłogi, ściany, lodówki) powinno być odporne na działanie środków dezynfekujących. Wszelkie powierzchnie robocze należy regularnie dezynfekować.
• Laboratoria powinny mieć odpowiednią wentylację (wentylację mechaniczną lub klimatyzację). W przypadku urządzeń klimatyzacyjnych zaleca się stosowanie odpowiedniego typu filtrów, które będą podlegać kontroli, konserwacji i wymianie zgodnie z rodzajami wykonywanej pracy. Nie zaleca się stosowania systemu naturalnej wentylacji w czystych pomieszczeniach lub w pracowniach, gdzie pracuje się z drobnoustrojami chorobotwórczymi [8].

Rys. 1. Pipetor (a) i pipety automatyczne (b)

_________________________

[2] MEYER K.F., EDDIE B. Laboratory infections due to Brucella. Journal of Infectious Diseases. 1941, 68: 24-32.

[3] SKINHOJ P. Occupational risks in Danish clinical chemical laboratories. II. Infections. Scandinavian Journal of Clinical & Laboratory Investigation. 1974, 33: 27-29.

[4] National Research Council (US) Committee on Hazardous Biological Substances in the Laboratory. Biosafety in the Laboratory: Prudent Practices forthe Handling and Disposal of Infectious Materials. Washington (DC): National Academies Press (US), 1989. Appendix A, Biosafety in Microbiological and Biomedical Laboratories.

[5] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 sierpnia 2021 r. w sprawie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej i wykonywania badań zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Dz.U. poz. 1422). [6] ŁAWNICZEK-WAŁCZYK A. i in. Utrzymanie higieny rąk i powierzchni użytkowych na stanowiskach pracy. Warszawa: CIOP-PIB, 2019, ISBN: 978-83-7373-296-4.

[7] GOŁOFIT-SZYMCZAK M., GÓRNY R.L. Postępowanie z odpadami medycznymi. Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka. 2020, 8: 16-19.

[8] ELEFTHERIADOU M., TSIMILLIS K.C. (red.). Eurachem Guide: Accreditation for Microbiological Laboratories, Second edition. 2013, ISBN: 978-91-87017-92-6.